Ενεργά και ανενεργά ηφαίστεια της Ελλάδος

Φοβερό και επικίνδυνο και βλαβερό φυσικό φαινόμενο ή ισχυρή πηγή πλούτου? Σε κάθε περίπτωση, τα ηφαίστεια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το εσωτερικό της Γης όπου ρευστά πετρώματα και αέρια δίνουν την μορφή της λάβας.

Volcanoes, harmful phenomenon or source of wealth? In any case, are linked to Earth's interior, where fluid rocks give the form of lava.

Δεν είναι λίγοι οι μύθοι που συνοδεύουν την ύπαρξη των ηφαιστείων ερμηνεύοντας την εκδήλωση ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας και αποδίδοντάς την στον Ήφαιστο. Ο Ήφαιστος, θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας λέγεται ότι χρησιμοποιούσε ως βάση του σιδηρουργείου του το ηφαίστειο. Ως άριστος τεχνίτης φιλοτέχνησε όπλα για ήρωες, ημίθεους και θεούς της αρχαιότητας αναδεικνύοντας την υπεροχή των κατόχων του σε επικές μάχες.

Άλλες εκδοχές του μύθου θέλουν το σιδηρουργείο του Ηφαίστου να φιλοξενείται σε άλλες ηφαιστειογενείς περιοχές, όπως η Αίτνα ή ο Βεζούβιος.

Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, η λάβα και η τέφρα που εκχέουν τα ηφαίστεια, καθώς και τα πετρώματα που εκτινάσσουν αποτελούν υλικά ωφέλιμα για τον άνθρωπο. Οι περισσότερες λάβες αποτελούν πηγή εξαιρετικών οικοδομικών υλικών και διάφορων μετάλλων σε μεγάλες ποσότητες, τα οποία ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιήσει.

Στο άρθρο αυτό παρουσιάζονται ενεργά όσο και ανενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας η ιστορία των οποίων μαγνητίζει έως και σήμερα.

Κως

Η ηφαιστειακή έκρηξη της Κω ήταν γεωλογικό συμβάν της Πλειστοκαίνου Εποχής. Η έκρηξη που έγινε πριν από 160.000 χρόνια, ήταν η μεγαλύτερη που έχει συμβεί στη νοτιοανατολική Μεσόγειο τα τελευταία 2.000.000 χρόνια και από τις πιο σφοδρές εκρήξεις στον κόσμο ξεπερνώντας κατά πολύ ακόμα και αυτή της Σαντορίνης.

Το πανάρχαιο ηφαίστειο σίγησε ύστερα από εκείνη τη σφοδρή έκρηξη και με το πέρασμα του καιρού σκεπάστηκε από ιζήματα πάχους δεκάδων μέτρων. Πολλές χιλιετίες αργότερα δημιουργήθηκε στη θέση του ένας άλλος υποθαλάσσιος κρατήρας, ο οποίος ονομάστηκε «Άβυσσος» που συνεχίζει να είναι ενεργός, χωρίς όμως να αποτελεί κίνδυνο για τα γύρω νησιά.

Όταν έγινε η έκρηξη, η Κως αποτελείτο από δύο ξεχωριστά νησιά (τον Κέφαλο και τον Δίκαιο) και στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κω και την Τήλο δεν υπήρχε άλλο νησί, καθώς όλα τα γύρω νησιά (Νίσυρος, Γυαλί, Περγούσα, Παχειά και Στρογγυλή) δημιουργήθηκαν από την ηφαιστειακή δράση αργότερα. Τα πυροκλαστικά υλικά που εκτοξεύτηκαν «ένωσαν» τον Κέφαλο και τον Δίκαιο προσδίδοντας στην Κω τη μορφή που έχει σήμερα.

Μέθανα

Το ηφαίστειο των Μεθάνων ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του νότιου Αιγαίου, βρίσκεται στο δυτικό του άκρο και διαθέτει σημαντικό γεωθερμικό δυναμικό, όχι όμως πλήρως ερευνημένο. Είχε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα μεταξύ της περιόδου 276 έως 239 π.Χ., από αναφορές των αρχαίων ιστορικών Στράβωνα, Παυσανία και Οβιδίου.

Το ηφαίστειο των Μεθάνων απαριθμεί τριάντα κρατήρες. Ο πιο γνωστός από τους κρατήρες του ηφαιστείου αυτού βρίσκεται βορειοδυτικά, πάνω από το χωριό της Καημένης Χώρας και δεν είναι πια ενεργός. Ο κρατήρας της Καημένης Χώρας έχει βάθος περίπου 50μ., διάμετρο 100μ. και το ανώτερο ύψος του κώνου είναι 425μ. Στη βορειοανατολική πλευρά του διακρίνονται άλλοι δυο - παρασιτικοί - κρατήρες.

Μήλος

Η Μήλος είναι κυρίως ηφαιστειακό νησί (όπως τα γειτονικά νησιά Κίμωλος, Πολύαιγος, Αντίμηλος, Γλαρονήσια, κ.ά.). Το νησί δημιουργήθηκε από ηφαιστειακή δραστηριότητα που ξεκίνησε πριν 2-3 εκατομμύρια χρόνια και σταμάτησε πριν 90.000 χρόνια. Η ηφαιστειακή αυτή δραστηριότητα συνέβη σε στεριά και θάλασσα, με αποτέλεσμα στο νησί να βρίσκονται μέσα στα πετρώματα απολιθωμένα όστρακα. Αν και δεν έχουν λάβει χώρα πρόσφατες εκρήξεις, το νησί είναι επικίνδυνο, αφού πέρα από τους σεισμούς που συνδέονται με την ηφαιστειακή δραστηριότητα, έχουν λάβει χώρα φρεατικές εκρήξεις με τοπικές καταστροφές. Η πιο πρόσφατη από αυτές συνέβη μεταξύ του 1ου και του 3ου μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Αγίας Κυριακής.

Στο νησί υπάρχουν δύο σβηστά ηφαίστεια, το ηφαίστειο της Φυριπλάκας στο κεντρικό νότιο τμήμα του νησιού, που έχει ένα εντυπωσιακό κρατήρα με διάμετρο 1700 μέτρα και ύψος 220 μέτρα περίπου, και το ηφαίστειο του Tράχηλα βορειοδυτικά. Επίσης στο νησί υπάρχουν πολλοί ηφαιστειακοί δρόμοι, όπως είναι το κάστρο της χώρας, και η ψηλότερη κορυφή του νησιού, ο Προφήτης Ηλίας. Αποτελούνται από λάβα που στερεοποιήθηκε πριν χυθεί, είναι κυρίως από ανδεσίτη. Οι ηφαιστειακοί βράχοι στο Σαρακίνικο έχουν λευκό χρώμα και δημιουργήθηκαν με την εναπόθεση επαναλαμβανόμενων στρώσεων υλικού. Μέσα τους έχουν βρεθεί απολιθώματα.

Νίσυρος

Η Νίσυρος είναι το νεότερο από τα μεγάλα ηφαιστειακά κέντρα της Ελλάδας και περιλαμβάνεται μαζί με τα Μέθανα, τη Μήλο και τη Σαντορίνη στα ενεργά ηφαίστεια της χώρας μας. Τα παλαιότερα πετρώματα έχουν ηλικία 160.000 ετών, ενώ τα νεότερα (προϊστορικά) 15.000 ετών, καλύπτοντας ολόκληρο το νησί.

Είναι το νεότερο ενεργό, μεγάλο ηφαίστειο του Αιγαίου, με θαυμάσια διατηρημένη καλντέρα διαμέτρου 4 χλμ.

Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού της Νισύρου είναι ορεινό, ηφαιστειογενές και πολύ εύφορο. Αποτελείται από ηφαιστειακά πετρώματα, με εξάρσεις όγκων που δημιουργήθηκαν από παλαιές δράσεις του ηφαιστείου. Τα διάφορα είδη πετρωμάτων (βασάλτες, ανδεσίτες, δακίτες, ρυόλιθοι κλπ.) έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή διαφόρων κτισμάτων όπως το Παλαιόκαστρο και Καμπαναριό του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου έξω από τα Νικιά.

Η πιο πρόσφατη ισχυρή έκρηξη ήταν το 1888 που σχημάτισε έναν κυλινδρικό αγωγό από ηφαιστειακά στοιχεία με διάμετρο τουλάχιστον 25 μέτρων.

Κολούμπος

Ο Κολούμπος ή το Κολούμπο είναι ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο σε απόσταση 6,5 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Σαντορίνης, το οποίο ανήκει στο Ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Έγινε γνωστό μετά από μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη στις 27 Σεπτεμβρίου 1650.

Ο κρατήρας του έχει διάμετρο περίπου 3 χιλιομέτρων και βάθος 512 μέτρων. Σε μεγάλη έκταση γύρω από το ηφαίστειο έχουν εντοπιστεί υδροθερμικά φρέατα από τα οποία αναβλύζει καυτό νερό, έως και 220οC, με διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία και τα οποία φιλοξενούν ένα σπάνιο οικοσύστημα από νηματοειδή βακτήρια.

Κατά την διάρκεια της δραστηριότητας αυτής πέθαναν γύρω στα 70 άτομα και μεγάλος αριθμός οικόσιτων ζώων, κυρίως λόγω των δηλητηριωδών αερίων που εκλύονταν επί μήνες από το ηφαίστειο.

Για την προέλευση της λέξης έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις με επικρατέστερη εκείνη που θέλει τη λέξη να προέρχεται από την ιταλική colombo που σημαίνει περιστέρι, επειδή κατά την περιγραφή της έκρηξης του 1650 στην επιφάνεια της θάλασσας φαίνονταν αφροί λευκοί όπως το περιστέρι.

Νέα Καμένη

Η Νέα Καμένη ή παλιότερα και Νέα Καϋμένη, "το ηφαίστειο" για τους ντόπιους, είναι ηφαιστειογενές νησί στο κέντρο της καλδέρας της Σαντορίνης, το οποίο άρχισε να δημιουργείται το 1570 (ή 1573), με τη δημιουργία αρχικά της Μικρής Καμένης και αποτελεί το πιο πρόσφατα δημιουργημένο τμήμα ξηράς στη Μεσόγειο Θάλασσα.[1]Η έκταση του σήμερα είναι 340 εκτάρια και το ψηλότερο σημείο του είναι 127 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Υπάρχουν δύο αγκυροβόλια στο νησί, ο όρμος Ταξιάρχης, στα νοτιοανατολικά του νησιού, και ο όρμος Ερινιά στα βόρεια.

Αποτελεί μνημείο μείζονος επιστημονικού ενδιαφέροντος και έχει χαρακτηριστεί από το Υπ. Πολιτισμού ως "τόπος ιστορικού και ιδαίτερου φυσικού κάλλους". Είναι ένα ενεργό ηφαιστειακό κέντρο, με τα παλιότερα πετρώματα να έχουν ηλικία 430 ετών και τα νεώτερα μόλις 50 ετών. Το νησί αποτελεί καθημερινά πόλο έλξης εκατοντάδων τουριστών που φθάνουν στον όρμο του νησιού από το Παλιό Λιμάνι των Φηρών και οι οποίοι ξεναγούνται στους κρατήρες του νησιού.

Γυαλί

Ανάμεσα στην Κω και στη Νίσυρο, σε απόσταση περίπου 4 ναυτικών μιλίων από τη δεύτερη, βρίσκεται ένα ηφαιστειογενές νησάκι που έχει έκταση μόλις 4,6 τ.χλμ. Ονομάζεται Γυαλί, ανήκει στα Δωδεκάνησα αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξή του. Η μεγαλύτερη απόσταση στο νησί δεν ξεπερνά τα 5 χλμ., το μεγαλύτερο πλάτος του είναι περίπου 2,1 χλμ. και το μικρότερο είναι κάτι λιγότερο από 500 μ.

Στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κω και Νισύρου και ιδιαίτερα γύρω από τη νησίδα Γυαλί εντοπίζονται αρκετά υποθαλάσσια ηφαίστεια. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα πρώτα ηφαιστειακά επεισόδια στην περιοχή έλαβαν χώρα πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια ενώ πριν από 160.000 χρόνια εκδηλώθηκε μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη κοντά στο Βόρειο Γυαλί που εξαιτίας της φαίνεται πως δημιουργήθηκαν η δυτική Κως, η Νίσυρος και τα μικρότερα νησιά-δορυφόροι της: η Περγούσα, η Παχιά, η Στρογγυλή και το Γυαλί.

Μέχρι τότε το Γυαλί και η Στρογγυλή δεν υπήρχαν ενώ η Νίσυρος ήταν ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο που μόνο η κορυφή του πρόβαλε λίγο πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σήμερα το ηφαίστειο του Γυαλιού, που απέχει περίπου 7 χλμ. από το ηφαίστειο της Νισύρου, είναι πια ανενεργό.

Το Γυαλί έχει κηρυχθεί ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους